ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

1) Να γίνει συντακτικη ανάλυση στις παρακάτω προτάσεις.

Α  Στο χωριό γίνεται μεγάλο πανηγύρι.
Β  Τα Χριστούγεννα θα φάμε γαλοπούλα.
Γ  Η νονά μας έφερε φέτος  τα χριστουγεννιάτικα δώρα νωρίς.
Δ  Η γάτα κοιμάται στον καναπέ.

2) 1. Χαρακτηρίζω κάθε μια από τις υπογραμμισμένες λέξεις
ως υποκείμενο, αντικείμενο ή κατηγορούμενο:
 Το αυτοκίνητο διέσχισε το δρόμο με μεγάλη ταχύτητα. (……………..………)
Τα παιδιά έλυσαν με ευκολία τις ασκήσεις. (……………..………………………….)
Σύσσωμη η τάξη παρευρέθηκε στη σχολική γιορτή. (……………..………………………….)
Τον προηγούμενο μήνα η θεία μου έγινε μητέρα ενός όμορφου αγοριού. (……………..)
 Ο Θοδωρής τελικά αποδείχτηκε πολύ ικανός στη δουλειά του. (……………..………………………….)
Πρέπει να κοιτάς μόνο τη δουλειά σου. (……………..………………………….)

2.  Κυκλώνω το υποκείμενο, υπογραμμίζω το αντικείμενο κόκκινο
 και το κατηγορούμενο πράσινο.

 ➢ Έλαμπαν στο βουνό τρεις φωτιές χρυσές.
➢ Ο συμμαθητής μου, ο Μέλιος, είναι απρόσεκτος.
 ➢ Κάθονται και οι τρεις στο πεζούλι της εκκλησίας.
 ➢ Οι γείτονές τους τους βοήθησαν στη μετακόμιση.

Τα παρακάτω είναι μόνο για μελέτη για δική σας διευκόλυνση.

(Υποκείμενο, Αντικείμενο, Κατηγορούμενο)

Ρήμα: Είναι η λέξη της πρότασης που φανερώνει ότι κάποιος ή κάτι ενεργεί, παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση.

π.χ. Ο Κώστας παίζει κιθάρα.

Υποκείμενο: Είναι η λέξη της πρότασης που δείχνει κάποιος (κάποια, κάποιο, κάποιοι, κάποιες, κάποια) κάνει ή παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση.

π.χ. Ο Κώστας παίζει κιθάρα.

Για να βρούμε το υποκείμενο, απαντούμε στην ερώτηση ποιος/ ποια/ποιο …

Το υποκείμενο βρίσκεται πάντα σε πτώση ονομαστική και είναι (συνήθως) ουσιαστικό ή αντωνυμία. Συχνά το υποκείμενο παραλείπεται, γιατί εννοείται. Στην περίπτωση, όμως, που το ρήμα είναι απρόσωπο το υποκείμενο είναι μία ολόκληρη πρόταση. Όταν το ρήμα είναι απρόσωπο, η πρόταση (που είναι υποκείμενο στο ρήμα) ξεκινάει με το να, το ότι ή το πώς. Σε αυτήν την περίπτωση το υποκείμενο απαντά στην ερώτηση τι.

π.χ. Η μαθήτρια διαβάζει τα μαθήματά της.

       (Ποια διαβάζει; Η Ελένη –υποκείμενο/ ουσιαστικό)

       Αυτή διαβάζει τα μαθήματά της.

       (Ποια διαβάζει; Αυτή –υποκείμενο/ αντωνυμία)

       Διαβάζει τα μαθήματά της.

       (Ποια διαβάζει; Αυτή –το υποκείμενο εννοείται)

       Φαίνεται ότι/ πως θα βρέξει σήμερα.

       (Τι φαίνεται; Ότι/Πως θα βρέξει σήμερα. –το υποκείμενο είναι πρόταση)

Αντικείμενο: Είναι η λέξη της πρότασης που φανερώνει το πρόσωπο ή το πράγμα στο οποίο πηγαίνει η ενέργεια του υποκειμένου.

π.χ. Ο Κώστας παίζει κιθάρα.

Για να βρούμε το αντικείμενο, απαντούμε στην ερώτηση τι ή (σε) ποιον. Το αντικείμενο είναι πάντα σε πτώση αιτιατική και είναι (συνήθως) ουσιαστικό, επίθετο, μετοχή ή αντωνυμία (στην τελευταία περίπτωση συχνά χρησιμοποιείται ο ασθενής τύπος της αντωνυμίας). Επίσης, το αντικείμενο μπορεί να είναι ονοματική φράση (φράση χωρίς ρήμα) ή ολόκληρη πρόταση (φράση με ρήμα). Σε μία πρόταση μπορεί να υπάρχουν δύο αντικείμενα. Τα ρήματα που έχουν αντικείμενο λέγονται μεταβατικά, ενώ αυτά που δεν έχουν αμετάβατα.

π.χ.*  Η Μαρία μού χάρισε το μολύβι.

      (Τι χάρισε; Το μολύβι –αντικείμενο/ ουσιαστικό

       Σε ποιον το χάρισε; Σε εμένα/ μου –αντικείμενο/αντωνυμία- ασθενής

      τύπος). Το ρήμα είναι μεταβατικό, γιατί έχει αντικείμενο.

      * Η θεία κάνει παρέα στη μητέρα μου.

      (Τι κάνει; Παρέα στη μητέρα μου –αντικείμενο/ονοματική φράση).Το ρήμα

      είναι μεταβατικό.

      * Κανονίσαμε να συναντηθούμε.

      (Τι κανονίσαμε; Να συναντηθούμε –αντικείμενο/πρόταση). Το ρήμα είναι

      μεταβατικό.

      * Ο Γρηγόρης τρέχει γρήγορα. Το ρήμα είναι αμετάβατο, γιατί δεν έχει

      αντικείμενο.

Κατηγορούμενο: Είναι η λέξη της πρότασης που φανερώνει ότι το υποκείμενο έχει μια ιδιότητα ή ένα χαρακτηριστικό ή βρίσκεται σε μια κατάσταση. Κατηγορούμενο παίρνουν μόνο ορισμένα ρήματα, τα οποία ονομάζονται συνδετικά, επειδή συνδέουν το υποκείμενο με το κατηγορούμενο. Τα πιο συνηθισμένα ρήματα είναι τα εξής: είμαι, γίνομαι, φαίνομαι, λέγομαι, ονομάζομαι, γεννιέμαι, θεωρούμαι, παρουσιάζομαι, ορκίζομαι, σπουδάζω. ΠΡΟΣΟΧΗ!!! Ορισμένα από αυτά τα ρήματα μπορεί άλλες φορές να παίρνουν κατηγορούμενο και άλλες όχι! Το κατηγορούμενο μπορεί να είναι ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, ονοματική φράση ή και ολόκληρη πρόταση. Το κατηγορούμενο μπαίνει πάντα στην ίδια πτώση, γένος και αριθμό με το υποκείμενο και απαντά στην ερώτηση τι.

π.χ. Ο Πέτρος φαίνεται αγχωμένος.

       (Τι είναι; Αγχωμένος –κατηγορούμενο/μετοχή, δείχνει την κατάσταση

       του υποκειμένου)

       Η Τασία σπουδάζει γιατρός.

       (Τι σπουδάζει; Γιατρός –κατηγορούμενο/ουσιαστικό, δείχνει την ιδιότητα

       του υποκειμένου)

       Ο γείτονάς μας θεωρείται εξαιρετικός στη δουλειά του.

       (Τι θεωρείται; Εξαιρετικός στη δουλειά του –κατηγορούμενο/ονοματική

       φράση, δείχνει ένα χαρακτηριστικό του υποκειμένου)

       Η Δήμητρα ορκίστηκε δασκάλα.

       (Τι ορκίστηκε; Δασκάλα –κατηγορούμενο/ουσιαστικό, δείχνει μία ιδιότητα

       του υποκειμένου)

       ΟΜΩΣ:

       Λέγεται ότι θα πάμε εκδρομή.

       (Λέγεται –απρ. ρήμα Τι λέγεται; Ότι θα πάμε εκδρομή –υποκείμενο)

       Ορκίστηκα να μην αποκαλύψω το μυστικό του.

       (Ορκίστηκα –ρήμα Τι ορκίστηκα; Να μην αποκαλύψω το μυστικό του

       -αντικείμενο)  

Σ’ αυτές τις προτάσεις δεν υπάρχει κάτι που να φανερώνει ιδιότητα, χαρακτηριστικό ή κατάσταση του υποκειμένου, οπότε δεν έχουμε κατηγορούμενο.