1) Να γίνει συντακτικη ανάλυση στις παρακάτω προτάσεις.
Α Στο χωριό γίνεται μεγάλο πανηγύρι.
Β Τα Χριστούγεννα θα φάμε γαλοπούλα.
Γ Η νονά μας έφερε φέτος τα χριστουγεννιάτικα δώρα νωρίς.
Δ Η γάτα κοιμάται στον καναπέ.
2) 1. Χαρακτηρίζω κάθε μια από τις υπογραμμισμένες λέξεις
ως υποκείμενο, αντικείμενο ή κατηγορούμενο:
Το αυτοκίνητο διέσχισε το δρόμο με μεγάλη ταχύτητα. (……………..………)
Τα παιδιά έλυσαν με ευκολία τις ασκήσεις. (……………..………………………….)
Σύσσωμη η τάξη παρευρέθηκε στη σχολική γιορτή. (……………..………………………….)
Τον προηγούμενο μήνα η θεία μου έγινε μητέρα ενός όμορφου αγοριού. (……………..)
Ο Θοδωρής τελικά αποδείχτηκε πολύ ικανός στη δουλειά του. (……………..………………………….)
Πρέπει να κοιτάς μόνο τη δουλειά σου. (……………..………………………….)
2. Κυκλώνω το υποκείμενο, υπογραμμίζω το αντικείμενο κόκκινο
και το κατηγορούμενο πράσινο.
➢ Έλαμπαν στο βουνό τρεις φωτιές χρυσές.
➢ Ο συμμαθητής μου, ο Μέλιος, είναι απρόσεκτος.
➢ Κάθονται και οι τρεις στο πεζούλι της εκκλησίας.
➢ Οι γείτονές τους τους βοήθησαν στη μετακόμιση.
Τα παρακάτω είναι μόνο για μελέτη για δική σας διευκόλυνση.
Α Στο χωριό γίνεται μεγάλο πανηγύρι.
Β Τα Χριστούγεννα θα φάμε γαλοπούλα.
Γ Η νονά μας έφερε φέτος τα χριστουγεννιάτικα δώρα νωρίς.
Δ Η γάτα κοιμάται στον καναπέ.
2) 1. Χαρακτηρίζω κάθε μια από τις υπογραμμισμένες λέξεις
ως υποκείμενο, αντικείμενο ή κατηγορούμενο:
Το αυτοκίνητο διέσχισε το δρόμο με μεγάλη ταχύτητα. (……………..………)
Τα παιδιά έλυσαν με ευκολία τις ασκήσεις. (……………..………………………….)
Σύσσωμη η τάξη παρευρέθηκε στη σχολική γιορτή. (……………..………………………….)
Τον προηγούμενο μήνα η θεία μου έγινε μητέρα ενός όμορφου αγοριού. (……………..)
Ο Θοδωρής τελικά αποδείχτηκε πολύ ικανός στη δουλειά του. (……………..………………………….)
Πρέπει να κοιτάς μόνο τη δουλειά σου. (……………..………………………….)
2. Κυκλώνω το υποκείμενο, υπογραμμίζω το αντικείμενο κόκκινο
και το κατηγορούμενο πράσινο.
➢ Έλαμπαν στο βουνό τρεις φωτιές χρυσές.
➢ Ο συμμαθητής μου, ο Μέλιος, είναι απρόσεκτος.
➢ Κάθονται και οι τρεις στο πεζούλι της εκκλησίας.
➢ Οι γείτονές τους τους βοήθησαν στη μετακόμιση.
Τα παρακάτω είναι μόνο για μελέτη για δική σας διευκόλυνση.
(Υποκείμενο,
Αντικείμενο, Κατηγορούμενο)
Ρήμα: Είναι η λέξη της πρότασης που φανερώνει ότι κάποιος ή κάτι
ενεργεί, παθαίνει κάτι ή βρίσκεται σε μια κατάσταση.
π.χ. Ο Κώστας παίζει κιθάρα.
Υποκείμενο: Είναι η λέξη της πρότασης που δείχνει
κάποιος (κάποια, κάποιο, κάποιοι, κάποιες, κάποια) κάνει ή παθαίνει κάτι ή
βρίσκεται σε μια κατάσταση.
π.χ. Ο Κώστας παίζει κιθάρα.
Για να βρούμε το
υποκείμενο, απαντούμε στην ερώτηση ποιος/ ποια/ποιο …
Το υποκείμενο
βρίσκεται πάντα σε πτώση ονομαστική και είναι (συνήθως) ουσιαστικό ή αντωνυμία.
Συχνά το υποκείμενο παραλείπεται, γιατί εννοείται. Στην περίπτωση, όμως, που το
ρήμα είναι απρόσωπο το υποκείμενο
είναι μία ολόκληρη πρόταση. Όταν το ρήμα είναι απρόσωπο, η πρόταση (που είναι υποκείμενο στο ρήμα) ξεκινάει με το να, το ότι ή το πώς. Σε αυτήν την περίπτωση το υποκείμενο απαντά στην
ερώτηση τι.
π.χ. Η μαθήτρια διαβάζει τα μαθήματά της.
(Ποια διαβάζει; Η Ελένη –υποκείμενο/
ουσιαστικό)
Αυτή
διαβάζει τα μαθήματά της.
(Ποια διαβάζει; Αυτή –υποκείμενο/
αντωνυμία)
Διαβάζει τα μαθήματά της.
(Ποια διαβάζει; Αυτή –το υποκείμενο
εννοείται)
Φαίνεται ότι/ πως θα βρέξει σήμερα.
(Τι φαίνεται; Ότι/Πως θα βρέξει σήμερα.
–το υποκείμενο είναι πρόταση)
Αντικείμενο: Είναι η λέξη της πρότασης που φανερώνει
το πρόσωπο ή το πράγμα στο οποίο πηγαίνει η ενέργεια του υποκειμένου.
π.χ. Ο Κώστας
παίζει κιθάρα.
Για να βρούμε το
αντικείμενο, απαντούμε στην ερώτηση τι ή (σε) ποιον. Το αντικείμενο είναι πάντα
σε πτώση αιτιατική και είναι (συνήθως) ουσιαστικό, επίθετο, μετοχή ή αντωνυμία
(στην τελευταία περίπτωση συχνά χρησιμοποιείται ο ασθενής τύπος της
αντωνυμίας). Επίσης, το αντικείμενο μπορεί να είναι ονοματική φράση (φράση
χωρίς ρήμα) ή ολόκληρη πρόταση (φράση με ρήμα). Σε μία πρόταση μπορεί να
υπάρχουν δύο αντικείμενα. Τα ρήματα που έχουν αντικείμενο λέγονται μεταβατικά, ενώ αυτά που δεν έχουν αμετάβατα.
π.χ.* Η Μαρία μού
χάρισε το μολύβι.
(Τι χάρισε; Το μολύβι –αντικείμενο/
ουσιαστικό
Σε ποιον το χάρισε; Σε εμένα/ μου
–αντικείμενο/αντωνυμία- ασθενής
τύπος). Το ρήμα είναι μεταβατικό, γιατί
έχει αντικείμενο.
* Η θεία κάνει παρέα στη μητέρα μου.
(Τι κάνει; Παρέα στη μητέρα μου
–αντικείμενο/ονοματική φράση).Το ρήμα
είναι μεταβατικό.
* Κανονίσαμε να συναντηθούμε.
(Τι κανονίσαμε; Να συναντηθούμε
–αντικείμενο/πρόταση). Το ρήμα είναι
μεταβατικό.
* Ο Γρηγόρης τρέχει γρήγορα. Το ρήμα
είναι αμετάβατο, γιατί δεν έχει
αντικείμενο.
Κατηγορούμενο: Είναι η λέξη της πρότασης που φανερώνει
ότι το υποκείμενο έχει μια ιδιότητα ή ένα χαρακτηριστικό ή βρίσκεται σε μια
κατάσταση. Κατηγορούμενο παίρνουν μόνο ορισμένα ρήματα, τα οποία ονομάζονται συνδετικά, επειδή συνδέουν το
υποκείμενο με το κατηγορούμενο. Τα πιο συνηθισμένα ρήματα είναι τα εξής: είμαι, γίνομαι, φαίνομαι, λέγομαι, ονομάζομαι, γεννιέμαι, θεωρούμαι,
παρουσιάζομαι, ορκίζομαι, σπουδάζω.
ΠΡΟΣΟΧΗ!!! Ορισμένα από αυτά τα ρήματα μπορεί άλλες φορές να παίρνουν
κατηγορούμενο και άλλες όχι! Το κατηγορούμενο μπορεί να είναι ουσιαστικό,
επίθετο, αντωνυμία, ονοματική φράση ή και ολόκληρη πρόταση. Το κατηγορούμενο
μπαίνει πάντα στην ίδια πτώση, γένος και αριθμό με το υποκείμενο και απαντά
στην ερώτηση τι.
π.χ. Ο Πέτρος
φαίνεται αγχωμένος.
(Τι είναι; Αγχωμένος
–κατηγορούμενο/μετοχή, δείχνει την κατάσταση
του υποκειμένου)
Η Τασία σπουδάζει γιατρός.
(Τι σπουδάζει; Γιατρός
–κατηγορούμενο/ουσιαστικό, δείχνει την ιδιότητα
του υποκειμένου)
Ο γείτονάς μας θεωρείται εξαιρετικός στη δουλειά του.
(Τι θεωρείται; Εξαιρετικός στη δουλειά
του –κατηγορούμενο/ονοματική
φράση, δείχνει ένα χαρακτηριστικό του
υποκειμένου)
Η Δήμητρα ορκίστηκε δασκάλα.
(Τι ορκίστηκε; Δασκάλα
–κατηγορούμενο/ουσιαστικό, δείχνει μία ιδιότητα
του υποκειμένου)
ΟΜΩΣ:
Λέγεται
ότι θα πάμε εκδρομή.
(Λέγεται –απρ. ρήμα Τι λέγεται; Ότι θα
πάμε εκδρομή –υποκείμενο)
Ορκίστηκα
να μην αποκαλύψω το μυστικό του.
(Ορκίστηκα –ρήμα Τι ορκίστηκα; Να μην
αποκαλύψω το μυστικό του
-αντικείμενο)
Σ’ αυτές τις
προτάσεις δεν υπάρχει κάτι που να φανερώνει ιδιότητα, χαρακτηριστικό ή
κατάσταση του υποκειμένου, οπότε δεν έχουμε κατηγορούμενο.
